نخ‌های سلولزی مانند پنبه و ویسکوز، به دلیل ساختار طبیعی و قابلیت جذب بالای آب، مستعد ایجاد لکه، رگه و رنگ‌پذیری نامنظم در فرآیند رنگرزی هستند. این مشکلات هم بر ظاهر محصول نهایی تأثیر منفی می‌گذارند و هم منجر به افزایش ضایعات تولید می‌شوند. اما با رعایت برخی نکات کلیدی در فرآیند، می‌توان تا حد زیادی از این مشکلات جلوگیری کرد.
دلایل رایج بروز لکه و رگه
| عامل | توضیح |
|---|---|
| جذب ناهمگون رنگ‌زا | به دلیل تفاوت در سطح رطوبت یا تمیزی نخ |
| ته‌نشینی رنگ‌زا در محلول | باعث تجمع رنگ در بخش‌هایی از نخ می‌شود |
| حرکت نامنظم نخ در دستگاه | منجر به ایجاد رد و خطوط رنگی ناهماهنگ می‌شود |
| نوسان دما و pH | تغییرات ناگهانی شرایط حمام رنگرزی اثر منفی دارد |
| پیش‌آماده‌سازی ناقص | حذف نشدن کامل آهار، روغن یا ناخالصی‌ها |
راهکارهای عملی جلوگیری از ایجاد لکه و رگه
1. پیش‌آماده‌سازی کامل نخ
- شست‌وشو با شوینده مناسب جهت حذف آهار، روغن، واکس و ناخالصی‌ها
- بلیچ (سفیدگری) ملایم برای یکدست‌سازی سطح جذب
- یکنواخت کردن رطوبت نخ قبل از ورود به رنگرزی
(پنبه بیشتر از ویسکوز به پیش‌تیمار دقیق نیاز دارد.)
2. استفاده از مواد یکنواخت‌کننده (Leveling Agents)
- این مواد جذب رنگ‌زا را در سطح نخ کنترل کرده و باعث پخش یکنواخت رنگ می‌شوند.
- برای نخ پنبه و ویسکوز باید سازگار با نوع رنگ‌زا انتخاب شوند.
3. کنترل دقیق دما، زمان و pH
- استفاده از برنامه زمان‌بندی تدریجی برای افزایش دما (گرمایش ملایم)
- حفظ pH ثابت در محدوده مناسب برای نوع نخ و رنگ‌زا
- استفاده از حمام تازه با محلول کاملاً هم‌زده و یکنواخت
4. استفاده از ماشین‌آلات با گردش مناسب
- ماشین‌های با قابلیت چرخش آرام و پیوسته نخ در حمام رنگ
- پرهیز از نقاط مرده (Dead Zones) که رنگ در آن‌ها ته‌نشین می‌شود
5. تثبیت و شست‌وشوی صحیح پس از رنگرزی
- شست‌وشوی کافی برای حذف رنگ‌زای آزاد
- استفاده از تثبیت‌کننده رنگ برای افزایش یکنواختی نهایی و دوام رنگ
نکته تکمیلی برای ویسکوز
ویسکوز به دلیل ساختار نرم‌تر و حساس‌تر، در برابر نوسانات pH و دمای بالا بسیار آسیب‌پذیر است. در نتیجه:
- نرخ جذب رنگ در ویسکوز سریع‌تر است، که احتمال لکه‌دار شدن را بیشتر می‌کند.
- باید از رنگ‌زاهای با سرعت جذب پایین‌تر یا افزودنی‌های کنترلی استفاده شود.
لکه و رگه در نخ‌های سلولزی، به‌ویژه در رنگرزی پنبه و ویسکوز، عمدتاً نتیجه عدم یکنواختی در فرآیند است. با پیش‌آماده‌سازی اصولی، کنترل دقیق شرایط فنی و انتخاب مواد کمکی مناسب، می‌توان نخ‌هایی با رنگی یکدست، زیبا و پایدار تولید کرد که ضایعات را کاهش و ارزش محصول را افزایش می‌دهند.